Skąd się wzięło Ñ?
Można by rzec, że Ñ, zwane EÑE, to królowa hiszpańskiego alfabetu, a tylda nad nią, to jej korona. Ale czy naprawdę istnieje tylko w języku hiszpańskim?
Niezaprzeczalnie ta unikalna litera kojarzona jest z językiem kastylijskim, choć jest obecna również w takich językach jak: galicyjski, asturyjski, bretoński, keczua, zapotecki czy mapucze. EÑE jest dumą Hiszpanów i Latynosów. Jest hiszpańską marką i żywym symbolem, który jako logo obiera sobie wiele szkół językowych, czasopism, restauracji z hiszpańską kuchnią, sklepów sprzedających wyroby z Półwyspu Iberyjskiego. Nie zapomnijmy, że Hiszpański Instytut Cervantesa również w swoim logo zawarł słynną EÑE. Co więcej, istnieje nawet coroczny festiwal EÑE poświęcony literaturze. Bez wątpienia królowa hiszpańskiego alfabetu to ikona języka hiszpańskiego i wszystkiego, co jest związane z kulturą Hiszpanii.
EÑE w epoce średniowiecza
Wracając do tytułowego pytania – skąd się wzięło EÑE? Musimy sięgnąć, aż do czasów średniowiecza, kiedy to mnisi stanowili praktycznie jedyną wykształconą warstwę społeczną, ponieważ jako nieliczni potrafili czytać i pisać. Zakonnicy tamtej epoki rozpoczęli przepisywanie ksiąg, co okazało się być przełomowym wydarzeniem dla rozwoju ludzkości. To dzięki nim nawet dziś możemy poszerzać naszą wiedzę o wydarzeniach mających miejsce w dalekiej przeszłości.
Wiemy, że język hiszpański podobnie jak włoski, francuski, portugalski i rumuński należy do grupy języków romańskich wywodzących się z łaciny. W języku łacińskim nie występuje litera EÑE, natomiast w językach romańskich w IX wieku pojawiło się nosowe „n”, które zaczęto zapisywać w różny sposób. Zakonnicy zajmujący się rękopiśmiennictwem stworzyli własny sposób na zapisywanie nosowego dźwięku „n”, które do tej pory istniało tylko w mowie. Włosi i Francuzi postanowili zapisywać to jako –gn, Portugalczycy –nh, Katalończycy –ny z kolei Hiszpanie jako –nn. Po pewnym czasie hiszpańscy kopiści postanowili skrócić formę –nn, żeby zaoszczędzić dużo czasu, tuszu, pergaminu i przede wszystkim ułatwić sobie żmudną pracę. Stworzyli wtedy znak graficzny – ñ.
EÑE i król Alfons X Mądry
Do XIII wieku tworzenie skrótów przez kopistów nie było jednak ujednolicone. Sytuacja uległa zmianie dzięki królowi Alfonsowi X Mądremu, który ustanowił reguły ortograficzne języka kastylijskiego i wprowadził literę Ñ jako jedyny wariant zapisywania nosowego „n”.
EÑE i Antonio de Nebrija
Kolejne wydarzenie potwierdzające triumf EÑE miało miejsce w XV wieku. Antonio de Nebrija, hiszpański humanista, stworzył pierwszą gramatykę języka hiszpańskiego i umieścił literę EÑE w swoim słynnym arcydziele[i]. Natomiast Hiszpańska Akademia Królewska, oficjalna państwowa instytucja odpowiedzialna za normalizację hiszpańskiego włączyła ją do słowników dopiero w 1803 roku.
EÑE a konflikt z Unią Europejską
W latach 90. ubiegłego wieku doszło do konfliktu między Hiszpanią a Unią Europejską, ponieważ wspólnota postanowiła ujednolicić klawiatury komputerowe wykluczając oddzielny klawisz dla litery Ñ. Hiszpania żywo zaprotestowała i odwołała się to Traktatu z Maastricht i przewidywanych tam wyjątków natury kulturalnej – aby odwołać planowany zakaz. Swój sprzeciw wyraził nawet Gabriel García Márquez – kolumbijski noblista w dziedzinie literatury.
Jedna litera, a wnosi tyle bogatej historii. Królowa alfabetu i hiszpańska marka. EÑE to bez wątpienia żywy symbol Hiszpanii.
[i] Gramática de la lengua castellana